Urlop z powodu siły wyższej

Czym jest urlop z powodu siły wyższej?

Pojawienie się różnego rodzaju niemożliwych do przewidzenia okoliczności może spowodować, że pracownik nie może pojawić się w pracy w danym dniu lub nie jest w stanie wykonywać swoich obowiązków. Odpowiedzią na potrzeby pracowników uzyskania zwolnienia z pracy w razie wystąpienia nagłych, wyjątkowych i nieprzewidzianych zdarzeń, jest urlop z powodu siły wyższej. Od 26 kwietnia 2023 roku obowiązują nowe przepisy kodeksu pracy, w ramach nowelizacji wprowadzone zostało m.in. zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem.

Art. 148` (1) ust. 1 kodeksu pracy,

„Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.”

Pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę w pełnym wymiarze godzin ma zatem do dyspozycji w ciągu roku 2 dni urlopu z powodu działania siły wyższej, które może zamienić na 16 godzin zwolnienia od pracy. Maksymalny wymiar urlopu z powodu siły wyższej jest określony na dany rok kalendarzowy, co oznacza, że urlop ten nie przechodzi na kolejny rok. Pracownik może zostać zwolniony od pracy z powodu działania siły wyższej na podstawie odpowiedniego wniosku. Obowiązujące przepisy nie określają w jakiej formie pracownik powinien złożyć wniosek o udzielenie urlopu z powodu siły wyższej. Wniosek może zatem zostać złożony w formie papierowej, elektronicznej, telefonicznie lub ustnie. Wniosek o udzielenie urlopu z powodu siły wyższej powinien zostać złożony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia, a pracodawca jest wówczas zobowiązany do udzielenia zwolnienia od pracy.

Pracownik podejmuje decyzję o sposobie wykorzystania urlopu z powodu siły wyższej (w trybie dziennym lub godzinowym) w danym roku, składając pierwszy w tym toku wniosek o udzielenie zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej.

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem przysługuje również osobom zatrudnionym na część etatu. Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej udzielane w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.

W jakich sytuacjach urlop z powodu działania siły wyższej może zostać wykorzystany? 

Kodeks pracy nie wprowadza definicji siły wyższej, natomiast w doktrynie i orzecznictwie siła wyższa określana jest jako zdarzenie nadzwyczajne, zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i któremu nie można było zapobiec. Jest to zatem zdarzenie niezależne od woli pracownika i pracodawcy. W konsekwencji, urlopu z powodu działania siły wyższej nie można wykorzystać w związku z wydarzeniami możliwymi do przewidzenia, a więc np. zaplanowanych z wyprzedzeniem:

• uroczystości rodzinnych,
• zabiegów lub operacji członków rodziny,
•  zebrań, apeli, przedstawień, uroczystości w szkole lub przedszkolu dziecka.

O urlop z powodu siły wyższej można wnioskować wówczas, gdy zaistnieje zdarzenie o nadzwyczajnym charakterze, którego pracownik nie mógł przewidzieć ani mu zapobiec, niezależne od jego woli np. wypadek członka rodziny czy pilne sprawy rodzinne, w których musi uczestniczyć pracownik. Zdarzenie może mieć także związek z koniecznością pilnej interwencji i ochrony mienia posiadanego przez pracownika, czyli np. pożarem, zalaniem mieszkania lub inną awarią wymagającą natychmiastowej obecności pracownika w mieszkaniu. Siła wyższa oczywiście może być również związana z siłami przyrody, a więc powodzią, wichurą, huraganem, zamiecią śnieżną itd.

Przykład 1

Pan Jacek jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę i chciałby wykorzystać 6 grudnia 2023 roku urlop z powodu siły wyższej, ponieważ jego syn tego dnia występuje w zaplanowanym wcześniej przedstawieniu szkolnym. Urlop z powodu siły wyższej przysługuje pracownikowi w razie pojawienia się pilnych spraw rodzinnych lub zaistnienia zdarzeń, w których pracownik musi uczestniczyć, a czego nie mógł wcześniej przewidzieć. Przedstawienie, w którym uczestniczy syn Pana Jacka zostało zaplanowane z wyprzedzeniem, co oznacza, że pracownik nie może w tym celu wykorzystać urlopu spowodowanego siłą wyższą.

Przykład 2

Pani Jolanta zatrudniona na etacie otrzymała telefon z przedszkola z prośbą o pilne odebranie córki z przedszkola w związku z występującymi oznakami choroby. Ze względu na niemożliwe do przewidzenia zdarzenie, wymagające natychmiastowej obecności pracownicy w przedszkolu w celu odebrania dziecka, Pani Jolanta może wnioskować o zwolnienie z pracy z powodu działania siły wyższej.

Czym różni się urlop na żądanie od urlopu z powodu siły wyższej?

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej to nowy rodzaj urlopu, możliwy do wykorzystania przez pracownika niezależnie od urlopu na żądanie. Urlop z powodu siły wyższej stanowi uzupełnienie urlopu na żądanie i nie zastępuje tego urlopu. Odmienne są zasady przyznawania urlopu na żądanie i urlopu z powodu siły wyższej.

Dni urlopu na żądanie nie są dodatkowymi dniami wolnymi, pochodzą z puli dni urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikom, natomiast urlop z powodu siły wyższej to dodatkowy urlop, do którego uprawnieni są pracownicy w razie zaistnienia nieprzewidzianych i wyjątkowych okoliczności. Za każdy dzień urlopu na żądanie przysługuje pracownikowi 100% wynagrodzenia, ponieważ w istocie jest to urlop wypoczynkowy pracownika. Za czas zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, pracownikowi przysługuje natomiast wynagrodzenie w wysokości 50% wynagrodzenia obliczanego zgodnie z zasadami przyjętymi przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Autor:

Karolina Szopa