Zatrudnianie osób młodocianych

Osoby młodociane mogą zostać zatrudnione zarówno na podstawie umowy o pracę jak i umowy cywilnoprawnej. Analogicznie jak w przypadku umów cywilnoprawnych zawieranych z innymi pracownikami, umowa cywilnoprawna zawarta z młodocianym nie może charakteryzować się dominującymi cechami stosunku pracy.

Warunki zatrudnienia osób młodocianych

Osoby młodociane, czyli zgodnie z art. 190 ust. 1 kodeksu pracy osoby, które ukończyły 15 lat i nie przekroczyły 18 lat.  Rodzaj zawartej umowy jest uzależniony od celu, okresu i warunków zatrudnienia. Co do zasady zatrudnienie osób młodocianych jest dozwolone tylko wówczas, gdy osoby te ukończyły co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową i przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Osoby młodociane, które nie ukończyły ośmioletniej szkoły podstawowej lub nie mają co najmniej 15 lat, mogą zostać zatrudnione jedynie w wyjątkowych przypadkach określonych w kodeksie pracy.

Trzeba mieć na uwadze, że kodeks pracy zabrania zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych dla tej grupy pracowników, których wykaz określony został w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Umowa o pracę z młodocianym

W przypadku umowy o pracę zawartej z młodocianym pracownikiem, dopuszczalne jest zawarcie umowy wyłącznie:

• o przygotowanie zawodowe lub
• o wykonywanie prac lekkich

- na warunkach określonych w dziale IX kodeksu pracy. Naruszenie przepisów o zatrudnieniu młodocianych podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 zł.

Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się przez naukę zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy i może być prowadzone przez pracodawcę, osobę prowadzącą zakład pracy w imieniu pracodawcy lub osobę zatrudnioną u pracodawcy, pod warunkiem posiadania kwalifikacji wymaganych od instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonych w przepisach dotyczących praktycznej nauki zawodu.

Zawarta na piśmie umowa o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego, co do zasady powinna być na czas nieokreślony i zawierać w szczególności:

• rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
• czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
• sposób dokształcania teoretycznego;
• wysokość wynagrodzenia.

Odnośnie natomiast zatrudnienia młodocianego na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu prac lekkich, praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy, dodatkowo wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Sporządzając wykaz lekkich prac, trzeba mieć na uwadze obowiązujący wykaz prac wzbronionych dla pracowników młodocianych.

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego. W okresie odbywania zajęć szkolnych, tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 12 godzin, a w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych 2 godzin. W okresie ferii szkolnych, wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu, a w przypadku młodocianego w wieku do 16 lat, dobowy wymiar czasu pracy nie może przekraczać 6 godzin. Limity te obowiązują również w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy.

Decydując się na zatrudnienie w firmie pracowników młodocianych, pracodawca powinien zapewnić im opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Konieczne jest również prowadzenie ewidencji pracowników młodocianych.

Wynagrodzenie młodocianych pracowników w okresie nauki zawodu

Młodocianym w okresie nauki zawodu przysługuje bowiem wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, podawanego co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny i obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Stosunek procentowy wynagrodzenia dla młodocianych wynosi:

• w pierwszym roku nauki nie mniej niż 8% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia;
• w drugim roku nauki nie mniej niż 9% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia;
• w trzecim roku nauki nie mniej niż 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Dodatkowo młodocianym odbywającym przyuczenie do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 7% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wysokość minimalnego wynagrodzenia dla pracowników młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy jest zatem zmienne i uzależnione od kilku czynników.

 Na wysokość wynagrodzenia wpływa:

• forma odbywania przygotowania zawodowego, a więc czy jest to nauka zawodu czy przyuczenie do wykonywania określonej pracy;
• rok nauki – tylko w przypadku umowy o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu;
• wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Kwoty wynagrodzeń pracowników młodocianych ustalone w oparciu o przeciętne miesięczne wynagrodzenie to kwoty minimalnego wynagrodzenia dla młodocianych, nie ma zatem przeciwwskazań, aby pracodawca ustalił wyższe wynagrodzenie. Młodociani zatrudnieni na podstawie umowy o pracę podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich zasadach jak inni pracownicy. Oznacza to, że stopy procentowe składek ZUS za pracowników młodocianych są zbieżne ze stopami procentowymi składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników zatrudnionych na podstawie standardowej umowy o pracę. Bez zmian pozostają także źródła finansowania składek.

Wysokość stóp procentowych i źródła finansowania składek na ubezpieczenia społeczne:

• Ubezpieczenie emerytalne - – 19,52% podstawy wymiaru (pracodawca 9,76%, pracownik 9,76%);
• na ubezpieczenia rentowe – 8,00% podstawy wymiaru (pracodawca 6,50%, pracownik 1,50%)
• na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% podstawy wymiaru (pracownik 2,45%),
• na ubezpieczenie wypadkowe – stopa procentowa składki jest zróżnicowana, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz odpowiednimi aktami wykonawczymi do tej ustawy, finansowane przez pracodawcę.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w III kwartale 2023 roku wyniosło 7194,95 zł (Monitor Polski z 2023 roku poz. 1216).

Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 10 listopada 2023 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2023 roku.

Przykład 1

Pan Marek prowadzi działalność gospodarczą. Przedsiębiorca w ramach prowadzonej działalności planuje zatrudnić pracowników młodocianych na podstawie umowy o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu. Jakie wynagrodzenie przysługuje pracownikom młodocianym w okresie nauki zawodu?

Wysokość wynagrodzenia pracownika młodocianego w okresie nauki zawodu jest uzależniona od wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale. Podstawa obliczenia wynagrodzenia przysługującego młodocianym w okresie nauki obowiązuje od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" komunikatu w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Komunikat w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2023 roku opublikowano 10 listopada 2023 roku, co oznacza, że kwota 7 194,95 zł stanowi podstawę obliczenia wynagrodzenia przysługującego młodocianym w okresie nauki począwszy od 1 grudnia 2023 roku.

Aktualna wysokość wynagrodzenia przysługującego młodocianym w okresie nauki zawodu wynosi:

• nie mniej niż 575,60 zł (8% x 7 194,95 zł = 575,60 zł) w pierwszym roku nauki;
• nie mniej niż 647,55 zł (9% x 7 194,95 zł = 647,55 zł) w drugim roku nauki;
• nie mniej niż 719,50 zł (10% x 7 194,95 zł = 719,50 zł) w trzecim roku nauki.

Kwoty wynagrodzeń pracowników młodocianych ustalone w oparciu o przeciętne miesięczne wynagrodzenie to kwoty ich minimalnego wynagrodzenia, co oznacza, że Pan Marek może zdecydować się na wypłatę wyższych wynagrodzeń dla pracowników młodocianych, zarówno w postaci wynagrodzenia zasadniczego jak i premii uznaniowych.

Wynagrodzenie pracownika młodocianego za przepracowaną część miesiąca

Na mocy art. 202 ust. 1 i 2 kodeksu pracy, czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, a czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę.

Zarówno w razie choroby pracownika młodocianego, jak i w razie  podjęcia pracy w trakcie miesiąca przez młodocianego, ustalając wynagrodzenie młodocianego za przepracowaną część miesiąca należy stosować zasady ogólne zawarte w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia. Przy obliczeniu wysokości wynagrodzenia pracownika młodocianego za przepracowaną część miesiąca, trzeba jednak wziąć pod uwagę, że zgodnie z art. 202 ust. 3 kodeksu pracy, do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Wobec tego, pracownik młodociany ma prawo do wynagrodzenia nie tylko za pracę wykonaną przez niego w jego normie czasu pracy, ale również za czas nauki w szkole, czyli czas dokształcania teoretycznego, wliczany do czasu pracy młodocianego.

Taki sposób ustalania czasu pracy pracownika młodocianego znajduje potwierdzenie w stanowisku Głównego Inspektoratu Pracy z 7 grudnia 2010 roku w sprawie wynagrodzenia pracownika młodocianego oraz zasad ustalania wynagrodzenia za część miesiąca lub za czas choroby przysługującego młodocianemu (znak: GPP-110-4560-69-1/10/PE/RP). GIP w wydanym stanowisku wskazał, że wynagrodzenie przysługuje młodocianemu zarówno za czas praktycznej nauki zawodu (praca w zakładzie pracy), jak i za czas nauki (dokształcanie teoretyczne w szkole). Tak więc ustalając wynagrodzenie pracownika młodocianego, który został zatrudniony w trakcie miesiąca, należy stosować przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy. Za czas nieobecności w pracy pracownika młodocianego spowodowanej chorobą pracownikowi młodocianemu przysługuje zatem wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub zasiłek chorobowy, które to świadczenia są ustalane na takich samych zasadach, jak w przypadku pozostałych pracowników. Zasady obliczania wynagrodzenia w razie choroby określone zostały w art. 11 tego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy. W celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik za pozostałą część tego miesiąca otrzymał wynagrodzenie określone w art. 92 Kodeksu pracy, miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez 30 i otrzymaną kwotę mnoży przez liczbę dni wskazanych w zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.

W art. 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy wskazano natomiast zasady ustalaniu wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca w razie podjęcia pracy w trakcie miesiąca. W celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą, i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia - miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu i otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.

Przykład 2

Pani Mariola zatrudnia na podstawie umowy o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu pracownika młodocianego w wieku 17 lat, będącego w trakcie pierwszego roku nauki. Dobowy czas pracy młodocianego wynosi 8 godzin. Zgodnie z ustaloną organizacją pracy młodocianego, pracownik młodociany pracuje w poniedziałki, środy i piątki, natomiast we wtorki i czwartki przebywa w szkole. W dniach 4-8 grudnia 2023 roku (poniedziałek-piątek) pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim, natomiast 27 grudnia 2023 roku (środa) pracownik był nieobecny w pracy i nie usprawiedliwił swojej nieobecności. W pozostałe dni w grudniu 2023 roku, pracownik młodociany pracował lub przebywał w szkole zgodnie z ustalonym harmonogramem. Zgodnie z zawartą umową o pracę, pracownikowi młodocianemu za grudzień 2023 rok przysługuje minimalne wynagrodzenie w okresie nauki zawodu ustalone w stawce miesięcznej w stałej wysokości. W jaki sposób obliczyć wynagrodzenie pracownika młodocianego za grudzień 2023 roku uwzględniając pięć dni zwolnienia lekarskiego i jeden dzień nieusprawiedliwionej nieobecności.

Minimalne wynagrodzenie w okresie nauki zawodu w pierwszym roku nauki od 1 grudnia 2023 roku wynosi 575,60 zł (8% x 7 194,95 zł = 575,60 zł). W celu ustalenia wynagrodzenie pracownika młodocianego za przepracowaną część miesiąca, Pani Mariola zatrudniająca pracownika młodocianego powinna zastosować przepisy zawarte w art. 11 i 12 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy, dokonując odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia za okres przebywania na zwolnieniu lekarskim oraz za nieobecność nieusprawiedliwioną.

Obniżenie wynagrodzenia młodocianego za pięć dni zwolnienia lekarskiego ustalamy w następujący sposób:

• 575,60 zł: 30 = 19,19 zł
• 19,19 zł x 5 = 95,95 zł

Obniżenie wynagrodzenia młodocianego za jeden dzień nieusprawiedliwionej nieobecności. ustalamy w następujący sposób:

• 575,60 zł: 152 godziny = 3,79 zł (przy obliczeniach uwzględniony zostaje nominalny wymiar czasu pracy w grudniu 2023 roku wynoszący 152 godziny, który w przypadku pracownika młodocianego obejmuje także czas nauki)
• 1 dzień x 8 godzin = 8 godzin
• 3,79 zł x 8 = 30,32 zł

Wynagrodzenie pracownika młodocianego za grudzień 2023 roku wynosi zatem:

• 575,60 zł - (95,95 zł + 30,32 zł) = 449,33

Urlop dla pracownika młodocianego

Pracownicy młodociani są uprzywilejowaną grupą pracowników, co przejawia się m.in. w tym, że nabywają oni prawo do urlopu na zasadach odmiennych niż pozostali pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Reguły ustalania wymiaru urlopu wypoczynkowego dla młodocianych określono w art. 205 kodeksu pracy. Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.

Dodatkowo trzeba mieć na uwadze, że urlop w wymiarze 12 dni oraz urlop w wymiarze 26 dni dla pracownika młodocianego sumuje się, ponieważ przysługują z odrębnych tytułów.  W konsekwencji pracownik młodociany po pierwszym roku pracy ma prawo łącznie do 38 dni urlopu.

Przykład 3

Pan Paweł postanowił zatrudnić z dniem 1 lutego 2023 roku na podstawie umowy o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu dwóch pracowników młodocianych podejmujących pierwszą pracę. W trakcie trwania przygotowania zawodowego pierwszy z pracowników młodocianych zrezygnował z przygotowania zawodowego, w związku z czym pracownik ten nie nabył prawa do urlopu, gdyż nie minął okres 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. Drugi z pracowników młodocianych po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy, czyli z dniem 31 lipca 2023 roku uzyskał prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku, czyli z dniem 31 stycznia 2024 roku pracownik młodociany uzyska prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych, oczywiście o ile w lutym 2024 roku w dalszym ciągu będzie kontynuował pracę. Urlop w wymiarze 12 dni i urlop w wymiarze 26 dni dla pracownika młodocianego sumuje się, co oznacza, że pracownik młodociany po pierwszym roku pracy uzyska prawo łącznie do 38 dni urlopu.

Zgodnie z art. 205 ust. 3 kodeksu pracy, prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym, czyli na takich samych zasadach jak pozostali pracownicy.

Wynagrodzenie młodocianych pracowników – umowa o pracę o wykonywanie prac lekkich

W przypadku pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę o wykonywanie prac lekkich, pracownikom młodocianym przysługuje minimalne wynagrodzenie analogiczne jak dla pozostałych pracowników. Ustalając wysokość wynagrodzenia dla pracowników młodocianych wykonujących prace lekkie należy stosować ogólne przepisy o wynagrodzeniu minimalnym zawarte w ustawie z dnia 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Aktualnie minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3600 zł brutto, natomiast począwszy od 1 stycznia 2024 kwota minimalnego wynagrodzenie wzrośnie do 4242 zł brutto. Od 1 lipca minimalne wynagrodzenie za pracę ponownie ulegnie zwiększeniu do kwoty 4300 zł. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w niepełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy, wysokość minimalnego wynagrodzenia ustala się w kwocie proporcjonalnej do liczby godzin pracy przypadającej do przepracowania przez pracownika w danym miesiącu, biorąc za podstawę wysokość minimalnego wynagrodzenia ustalonego na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu.

Zatrudnienie młodocianych na podstawie umowy cywilnoprawnej

Młodociany może zostać zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej, czyli umowy zlecenie lub umowy o dzieło, potrzebna jest jednak zgoda przedstawiciela ustawowego osoby młodocianej, a w przypadku, gdy umowa została już zawarta, potwierdzenie umowy przez tego przedstawiciela. Należy podkreślić, że osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudniająca osoby fizyczne na podstawie umów cywilnoprawnych jest zobowiązana do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom wykonującym pracę w zakładzie lub w innym wyznaczonym miejscu.

Wysokość wynagrodzenia dla pracownika młodocianego z tytułu umowy zlecenie, powinna być ustalona w umowie w taki sposób, aby wysokość wynagrodzenia za każdą godzinę wykonania zlecenia nie była niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej. Minimalna stawka godzinową dla zleceniobiorców wynosi aktualnie 23,50 zł brutto, od 1 stycznia 2024 roku wzrośnie do 27,70 zł, natomiast od 1 lipca 2024 roku minimalna stawka godzinowa dla zleceniobiorców ponownie ulegnie zwiększeniu do kwoty 28,10 zł.

W przypadku, gdy młodociany zatrudniany na podstawie umowy o dzieło jest uczniem, to nie podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu. Jeżeli natomiast małoletni nie posiada statusu ucznia, to podlega wówczas obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu, a ubezpieczenie chorobowe ma charakter dobrowolny. Odnośnie rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) osób młodocianych, obowiązują takie same zasady jak w przypadku rozliczenia osoby pełnoletniej.

Autor:

Karolina Szopa